12. desember

Jólatræið

Ein av heimilunum stóð uppi á tekjuni og skavaði í kavanum. Hann var í gulum, ullintum vøttum, og teir gjørdust sum frá leið vátir og ónossligir at vera í. So hann legði teir upp á skorsteinin, suffaði og helt á at skava. Umsíðir fann hann lúkuna í tekjuni.

„Hygga síggj, har er hon,“ segði heimilin. „Og har niðri liggja tey og sova. Sova og sova og sova. Meðan onkur annar stríðir seg út av lívinum, bara tí at jólini brátt eru í hondum.“

Hann steig upp á lúkuna, og av tí at hann ikki mintist, um hon gekk inneftir ella úteftir, tramp­aði hann varisliga á hana. Alt í einum datt hon niðurfrá, og heimilin skram­bl­aði niður í kava og myrkur og alt tað, sum mumi­fólk­ini høvdu goymt uppi á loftinum at hava at taka til seinni.

Nú var heimilin ógvuliga firtin, og har­aftrat var hann ikki heilt vísur í, hvar hann hevði lagt gulu vøttirnar hjá sær. Hasar vøttirnar dámdi honum serliga væl.

So hann fór trampandi víðari oman lofts­trapp­ur­nar, bresti hurðina upp og rópti ils­liga: „Nú verða jól! Eg eri leiddur og kedd­ur av tykkum svøvnskarvum, og nú fara jólini at koma hvørja løtu, tað skal vera!“

Har lógu mumifólkini í vetrardvala sum vant. Tey høvdu sovið í fleiri mánaðir og høvdu væntað at kunna sovið líka til várs. Svøvn­urin hevði rurað teimum friðarliga og laga­liga allan henda langa summarseinnapartin. Nú rak brádliga ófriður og køld luft inn í dreym­ar­nar hjá Mumitrøllinum. Og so kom onkur og skræddi dýnuna oman av honum og rópti, at hann var leiddur og keddur av hesum, og at jólini vóru í hondum.

„Er várið longu komið?“ mutlaði Mumi­trøllið.

„Várið?“ segði heimilin fjálturstungin. „Nei, nú eru jól, lurta eftir; jól. Og eg havi einki fingið frá hondini enn, og nú senda tey meg higar at grava tykkum út mitt í øllum. Vøtt­ir­nar havi eg helst mist. Og øll tuska sum galin aftur og fram, og einki er liðugt …“

Og so fór heimilin trampandi upp aftur gjøgnum trappurnar og hvarv út gjøgnum lúkuna í tekjuni.

„Mamma, vakna,“ segði Mumitrøllið ræðslu­sligið. „Nakað ræðuligt er hent. Tey kalla tað jól.“

„Hví sigur tú so?“ segði mamma hansara og stakk nøsina út undan dýnuni.

„Eg veit ikki rættiliga,“ segði sonur hennara. „Men einki er í lagi, og onkur er horvin, og øll renna sum galin aftur og fram. Kanska er vatn­flóð aftur nú.“

Hann risti varisliga í Spelknadidduna og tesk­aði: „Tú skalt ikki vera bangin, men nakað ræðu­ligt er hent.“

„Verið friðarlig,“ segði Mumipápin. „Fyri Guds skuld, sissið tykkum.“

Og so fór hann at trekkja klokkuna upp; hon hevði staðið síðan einaferð í oktobur mánaði.

Tey eltu vátu slóðina hjá heimilinum upp á loftið og krupu út á tekjuna á mumihúsinum.

Himmalin var bláur, sum hann plagdi at vera, so hesa ferð var tað neyvan eitt eld­goys­andi fjall. Men allur dalurin var huldur av vát­lig­um vatti – eisini fjøllini, trøini og áin og hús­ið alt sum tað var. Og kalt var, uppaftur kald­ari enn í apríl mánaði.

„Er hetta tað, tey kalla jól?“ spurdi Mumi­pápin bilsin. Hann fekk sær upp í lógvan av vatti og hugdi at tí. „Man hetta vera vaksið upp úr jørðini?“ segði hann. „Ella dottið niður úr luftini? Er hetta alt komið í senn, hevur tað verið sera ótespiligt.“

„Men pápi, hetta er kavi,“ segði Mumi­trøllið. „Eg veit, at hetta er kavi, og hann kemur ikki eftir einari løtu.“

„Passar tað?“ segði Mumipápin. „Men ótespi­ligt hevur tað verið.“

Mostir heimilin kom framvið við einum grann­træi á sparkaranum.

„So, nú eru tit so umsíðir vaknað,“ segði hon líka­sæl. „Síggið til at fáa fatur á einum grann­træi, áðrenn myrkt verður.“

„Íðan hví?“ spurdi Mumipápin.

„Eg havi ikki stundir at tosa meira við tykkum nú,“ rópti mostirin aftur um seg og skund­aði sær víðari.

„Áðrenn myrkt verður,“ teskaði Spelkna­diddan. „Hon segði „áðrenn myrkt verður“. Tað vanda­mikla kemur í kvøld …“

„Tað er skilligt, at vit mugu hava eitt grann­træ, skulu vit klára okkum,“ helt Mumipápin. „Eg skilji púrt einki.“

„Tað geri eg heldur ikki,“ segði Mumi­mamman viðeirilig.

„Men latið tykkum í turriklæði og stivlar, tá ið tit fara eftir hasum granntrænum. So skal eg royna at kynda upp í kaminini, til tit koma aftur.“

Mumipápin gjørdi av ikki at taka av sínum egnu grann­trøum hóast hesa hóttandi van­lukk­una, tí hann var sera sárur um tey. Í staðin krupu tey upp um rimagarðin hjá Gafsluni og valdu sær eitt stórt træ, sum hon í roynd og veru ikki fór at hava serliga nógvan tørv á.

„Man ætlanin vera, at vit skulu krógva okkum í tí?“ spurdi Mumitrøllið.

„Tað veit eg ikki,“ svaraði Mumipápin og helt fram at høgga. „Eg skilji rætt og slætt púr­asta einki.“

Tey vóru komin næstan heilt oman at ánni, tá ið Gafslan kom turnandi móti teimum við føvn­ing­inum fullum av posum og pakkum.

Hon var hummarreyð í andlitinum og ógvu­liga uppreitt. Og tíbetur kendi hon ikki træið hjá sær aftur.

„Rokan í fjøruni,“ rópti Gafslan. „Tað átti ikki at verið loyvt, at óskikkiligir tinda­svína­ungar … Og sum eg beint nú segði við Døpru, tað er nógv fyri …“

„Granntræið,“ segði pápi Mumitrøllið frá sær sjálvum og krøkti seg í skinnkragan hjá Gafsl­uni. „Hví skulu vit hava hatta grann­træið?“

„Granntræið,“ tók Gafslan ørkymlað upp­aftur. „Granntræið? Á, tað er jú ræðuligt! Nei, eg orki hetta ikki … tað skal pyntast…hvussu skal eg fáa stundir …“

Og so misti hon pakkarnar hjá sær niður í kavan, og húgvan datt niður um nøs­ina á henni, og hon var um at gráta, so fjált­ur­stung­in var hon.

Mumipápin risti við høvdinum og tók grann­træið upp aftur.

Meðan tey høvdu verið burtur, hevði Mumi­mamman grivið kavan burtur av havastovuni og funnið fram bjargingarbelti og tablettir og byrs­una hjá Mumipápa og heit umsløg. Tí betur var at vera fyrivarin.

Eitt lítið tandur sat uttast á sofuni og drakk te. Tað hevði sitið í kavanum undir hava­stovuni og sæð so neyðarsligt út, at Mumi mamman hevði boðið tí innar.

„Hyggið, her er granntræið,“ segði Mumi­pápin. „Høvdu vit nú bara vitað, hvat tað skal brúkast til. Gafslan segði, at vit skuldu pynta tað.“

„Sum tað er vakurt,“ segði tað lítla tandrið brádliga, og so setti tað teið í hálsin av berum smædni og angraði, at tað nakrantíð hevði dittað sær at sagt nakað.

„Veitst tú, hvussu eitt granntræ skal pyntast?“ spurdi Spelknadiddan.

Hetta lítla neyðardýrið rodnaði upp um bæði oyru og teskaði: „Við onkrum vøkrum. So vakurt, sum til ber. Tað havi eg hoyrt.“ So gjørd­ist tað frá sær sjálvum av smædni, tók hend­ur­nar upp fyri andlitið, koyrdi te­koppin um koll og hvarv út gjøgnum hava­stovu­hurð­ina.

„Nú skulu tit vera still eina løtu, tí nú hugsi eg,“ segði Mumipápin. „Skal granntræið gerast so vakurt sum gjørligt, kann ætlanin ikki vera, at vit skulu krógva okkum fyri tí vandamikla í tí; tað vandamikla skal blíðkast. Nú haldi eg, at eg skilji, hvat tað snýr seg um.“

Tey bóru beinanvegin granntræið út í garð­in og settu tað djúpt niður í kavan. Og so fóru tey í holt við at pynta tað við øllum tí vakrasta, tey áttu.

Tey pyntaðu tað við gágguskeljum úr blómu­teig­unum og við perluhálsband­inum hjá Spelk­na­didd­uni. Tey tóku glaskrystall­ini av stovu­lamp­uni og hongdu tey á grein­ar­nar, og í toppin settu tey eina silkirósu, sum Mumi­mamman einaferð hevði fingið frá Mumi­pápa­num.

Øll komu við tí vakrasta, tey áttu, til tess at blíðka vetrarins ófatiligu megi.

Tá ið tey vóru liðug, kom mostir heimilin aftur framvið á sínum sparkara. Nú koyrdi hon hinvegin og hevði eftir øllum at døma upp­aftur meira skund.

„Hygg granntræið hjá okkum,“ rópti Mumi­trøllið.

„Hann náði tú meg,“ segði mostir heimilin. „Men tit hava jú altíð verið nakrir serskøltar. Íðan eg noyðist víðari … skal gera mat til jóla.“

„Mat til jóla,“ tók Mumitrøllið uppaftur. „Eta jólini eisini?“

Mostirin lurtaði ikki eftir tí, hann segði. „Halda tit kanska, at vit kunna vera jólamat fyri uttan,“ segði hon ótolin og fór við ferð á spark­ara­num oman brekkuna.

Mumimamman stríddist allan seinnapartin. Og beint áðrenn kvøldið kom, var jólamaturin liðugur og stóð so freistandi í smáum skálum rundan um træið. Har var saft og mjólk og blá­berja­postei og pískað egg og alt møguligt annað, sum mumihúskinum dámdi.

„Halda tit, at jólini eru øgiliga svong?“ spurdi Mumi­mamman og hevði ikki frið á sær.

„Ikki svangari enn eg,“ segði Mumipápin langt­andi. Hann sat og kulsaði í kavanum við teppi­num upp um oyruni. Men smákrúp noyð­ast altíð at vera sera, sera fólkalig, tá ið talan er um stórar náttúrukreftir.

Niðri í dalinum sóust nú ljós í øllum vind­eygum. Tað skygdi inni undir trøunum og úr hvørjum einasta reiðri uppi millum grein­ar­nar; og flákrandi ljós fóru skundisliga aftur og fram eftir kavanum. Mumitrøllið hugdi upp á pápa sín.

„Ja,“ segði Mumipápin og nikkaði. „Fyri at eingin ivi skal vera.“ So fór Mumitrøllið inn og savnaði saman øll tey ljósini, hann fann.

Hann stakk tey niður í kavan rundan um grann­træið og tendraði tey varisliga, eitt fyri og annað eftir, til øll brunnu og kundu blíðka myrkrið og jólini. So við og við gjørdist kvirt í dali­num, øll vóru helst farin heim til sín sjálvs og sótu og bíðaðu eftir tí vandamikla, ið koma skuldi. Bert ein einsamallur skuggi gekk enn og válaði millum trøini – tað var heimilin.

„Hey,“ rópti Mumitrøllið spakuliga. „Kemur tað skjótt?“

„Órógva meg ikki,“ segði heimilin ilsliga heilt burtur í einum longum lista, har næstan alt var strikað út.

Hann setti seg hjá einum av ljósunum og fór at telja. „Mamma, pápi, Gafslan,“ mutlaði hann. Øll systkinabørnini … tað elsta tinda­svín­ið … teimum smáu nýtist einki. Og eg fekk einki frá Sniffi seinasta ár. Dapra og homsin, mostir … eg verði svøk av øllum hesum her.“

„Hvat feilar?“ spurdi Spelknadiddan bangin á málinum. „Er nakað hent teimum?“

„Gávur,“ brast út úr heimlinum. „Fleiri og fleiri gávur hvørji einastu jól!“

Hann risti á hondini, tá ið hann skrivaði ein kross á listan hjá sær; so helt hann leiðina fram.

„Bíða!“ rópti Mumitrøllið. „Sig mær bara … Og vøttirnir hjá tær…“

Men heimilin hvarv í myrkrinum, eins og øll hini, ið høvdu úr at gera og vóru frá sær sjálvum, tí at jólini komu.

So fóru tey øll sáttliga inn í húsið at finna gávur fram. Mumipápin valdi sín besta síla­pilk, sum lá í einari sera vakrari dós. Hann skriv­aði á hana: „Til jólini“, og so setti hann hana út í kavan. Spelknadiddan tók øklaringin av bein­inum og suffaði, tá ið hon pakkaði hann inn í silki­pappír.

Og Mumimamman opnaði sína loyniligastu skuffu og tók bókina við litmyndum uppúr, ta einastu myndprýddu bókina í øllum dalinum.

Tað, sum Mumitrøllið pakkaði inn, var so fínt og persónligt, at eingin slapp at síggja tað. Heldur ikki seinni, tá ið várið var komið, vildi hann siga, hvat hann hevði givið burtur.

Síðani settu tey seg øll somul í kavan og bíð­aðu eftir vanlukkuni.

Tíðin gekk, men einki hendi.

Einans tað lítla neyðardýrið, sum hevði drukk­ið te, kom fram undan brenniskúrinum, har tað helt til. Tað hevði tikið alt húsfólkið við og allar vinirnar hjá teimum, og tey vóru øll líka lítil og grá og neyðarslig og stird.

„Gleðilig jól,“ teskaði neyðardýrið illa við.

„Tú ert sanniliga tann fyrsti, sum heldur, at jól­ini eru gleðilig,“ segði Mumipápin. „Ert tú als ikki bangin fyri, hvat fer at henda, tá ið tey koma?“

„Tey eru her,“ mutlaði neyðardýrið og setti seg í kavan saman við húsfólkunum hjá sær. „Kunnu vit sleppa at síggja? Træið hjá tykkum er so frálíka vakurt.“

„Og hygg allur maturin,“ segði eitt av hús­fólk­unum hjá honum droymandi.

„Og rættiligar gávur,“ segði eitt annað.

„Alt mítt lív havi eg droymt um at sleppa at síggja hetta her framman fyri mær,“ segði neyð­ar­dýrið at enda og suffaði.

Tað gjørdist púra kvirt. Ljósini brunnu við stillis­ligum logum í tí kvirru náttini. Tað lítla knýtið og húsfólkini hjá tí sótu púra still. Tað kendist, hvussu hugtikin tey vóru, og hvussu teimum longdist, tað sást týðiligari og týði­lig­ari, og at enda flutti Mumimamman seg eitt sindur nærri Mumipápanum og teskaði: „Heldur tú ikki eisini?“

„Jú, men um nú …“ mælti Mumipápin ímóti.

„Verða jólini ill, kunnu vit í øllum førum bjarga okkum upp í havastovuna,“ segði Mumi­trøll­ið.

So vendi hann sær ímóti neyðardýrinum og segði: „Gerið so væl, tit skulu eiga tað, alt sum tað er.“

Lítla neyðardýrið fekk seg ikki at trúgva sínum egnu oyrum. Tað fór varisliga yvir at træ­num, og í hølunum á tí gekk allur riðilin av ætt og vinum við bivandi snoddhárum, so áhugað og spent vóru tey.

Tey høvdu ongantíð sjálvi hildið jól áður.

„Nú man vera best, at vit sleppa okkum burtur hiðani,“ segði Mumipápin eitt sindur jánka­sliga.

Tey smoygdu sær kvikliga upp í havastovuna og fjaldu seg undir borðinum.

Einki hendi.

Løtu seinni kagaðu tey varisliga út gjøgnum vindeygað.

Smáknýtini sótu har og ótu og drukku og pakk­aðu gávur upp og stuttleikaðu sær sum ongan­tíð áður. At enda krupu tey upp í træið og settu tey brennandi ljósini føst allastaðni á grein­arnar.

„Men har átti helst at verið ein stór stjørna í toppi­num,“ segði morbróðir tað lítla neyð­ar­dýrið.

„Heldur tú tað?“ segði lítla neyðardýrið og hugdi hugsunarsamt at tí reyðu silkirósuni hjá Mumi­mammuni. „Man tað nú gera so stóran mun, um bara meiningin er góð.“

„Vit áttu eisini at syrgt fyri einari stjørnu,“ tesk­aði Mumimamman. „Men tað ber jú ikki til!“ Tey hugdu upp á himmalin, sum var fjarur og svartur, men sum hevði ótrúliga nógvar stjørn­ur, túsund ferðir fleiri enn um summ­ar­ið. Og tann størsta av teimum hekk beint uppi yvir toppinum á jólatrænum hjá teimum.

„Nú vil eg sova,“ segði Mumimamman. „Og eg orki ikki at hugsa meira um, hvat alt hetta her skal merkja. Men tað tykist sum at tað gongur væl.“

„Eg ræðist í hvussu so er ikki jólini longur,“ segði Mumitrøllið. „Heimilin og Gafslan og most­irin hava helst mistikið seg onkursvegna.“

So løgdu tey teir gulu vøttirnar hjá heimi­li­num á træverkið, sum var uttan um hava­stovuna, so hann lættliga kundi bera eyga við teir; og so fóru tey innar at sova víðari, meðan tey bíðaðu eftir várinum.

Tove Jansson skrivaði og teknaði, og Alexandur Kristiansen týddi. Søgan um jólatræðið stóð at lesa í Mín jólabók í 2011.