10. desember

Eg havi sæð ein klænan jólamann grátið

Eg veit ikki, um eg tori at siga frá hesum. Hetta er so ræðuligt, at tá ið eg hugsi um tað, føli eg meg sum eina banan, tá ið hon verður flust – nakin og skroypilig. Eg tori ið hvussu so er ikki at siga, hvussu eg eiti, ella hvar eg búgvi. Geri eg tað, sigur omman, at eg fari støðga at vaksa, og at eg restina av lívinum fari at vera seks ár, og tað ætlaði eg ikki, tí at eg skal verða havnarfúti, tá ið eg verði stórur. Frata, nú segði eg ov nógv. Vell, eg tori heldur ikki at lata vera við at siga søguna. Hon má sigast, men tú mást ikki siga hana fyri nøkrum øðrum. Hetta er okkara loyndarmál.

Ræðuleikin hendi mær nakrar fáar dagar fyri jól. Um náttina. Mamman og pápin vóru bæði á jólaborðhaldi, so omman ansaði systur og mær. Vit høvdu hugnað okkum um kvøldið. Omman kókaði kleynur, og systir mín og eg kliptu jólaprýði. Hetta er ein jólasiður, sum vit plaga at endurtaka á hvørjum ári. Omman legði doyðin á, at bara jólatræið, jólaperur og kertiljós skuldu vera tendrað. Á hvørjum ári gleddu systir mín og eg okkum til henda dagin. Vit dugdu ikki at sita friðarlig. Tað skriðaði í øllum kroppinum, og beinini høvdu hvør sín heila, sum tóku egnar avgerðir.

Systir og eg kappaðust um at klippa stjørnur, til onki gult var eftir, so fóru vit yvir til at klippa hjørtu, til onki reytt var eftir, og at enda kliptu vit jólatrø úr tí grøna pappírinum, til onki grønt var eftir. Omman vartaði upp við kleynum, reyðum sodavatni, karamellum og marsipangrísum, meðan hon sang „Gleðilig jól“ um- og umaftur, og drakk myrkareytt sodavatn úr einari stórari, grønari fløsku. Hetta kvøldið plagdu vit at sleppa at vera uppi, til vit vóru so móð, at vit sovnaðu, meðan vit gingu.

„Nú mugu tit í song. Eg haldi, at jólamaðurin kemur at leggja gávur undir træið í nátt,“ segði omman, meðan hon ruddaði pappírið av borðinum.

„Ooommmmaaaa,“ sungu vit bæði í kór – svøvnliga falskt.

„Minnist til! Jólamaðurin hevur bara sovorðnar heilt evarska smáar og bleytar gávur til børn, ið ikki lurta eftir teimum vaksnu.“ Omman dró brillurnar niður eftir nasarygginum, oman á nasasnippin og hugdi uppum. Vit vistu, at tá ið omman dró brillurnar niður eftir nasarygginum, so var onki annað at gera enn at akta. Eg føldi, hvussu tað rumlaði í búkinum. Tað føldist sum ein ormur skreið inni í tarmunum. Kanska hevði eg etið ov nógvar kleynur?

„Blásið ljósini og farið so í song.“

Eg blásti ljósini á borðinum, og systir blásti ljósini í vindeygakørmunum. Tá ið vit høvdu bustað tenn og latið okkum í náttklæði, fóru vit í song. Omman kom inn, segði frá um, hvussu tað var at halda jól, tá ið hon var lítil genta, sang ein jólasang, sum hon yrkti, meðan hon sat á songarstokkinum. Vit kappaðust um at biðja faðir vár. Eg vann, og so løgdu vit okkum at sova.

Mitt í einum dreymi um evarska smáar, bleytar gávur, ið allar vóru til mín, vaknaði eg við, at eg hoyrdi stákan niðriundir. Eg visti, at mamman og pápin høvdu leigað kamar á Hotel Føroyum, so tað kundi ikki vera tey. Kanska var tað omman, sum ikki var farin til songar? Hon var so deyv, at hon hoyrdi ikki, um hon breyt okkurt. Systir lá enn og svav. Eg reistist úr songini og lúrdi meg ljódliga niður trappurnar. Úr stovuni hoyrdist stunan og prát. Tá sá eg tað; ræðusjónina, sum eg vóni, at ongi børn nakrantíð fara at síggja. Har sat ein ógvuliga klænur jólamaður á stovuborðinum. Ein rakslánur. Hann hevði húgvuna í tí stóru hondini, og tómi posin lá á gólvinum. Klæðini vóru alt ov stór og hingu uppi á honum. Ilt var at síggja, um tað var ein jólamaður í einum reyðum tjaldi ella eitt reytt tjald í einum jólamanni. Jólatræið var koppað, og perurnar blunkaðu. Eg misti høkuna niður á bringuna, og nakkahárini stóðu sum á einari uppvaskibust; beint aftureftir. Hjartað støðgaði eina løtu, og tá ið tað fór at sláa aftur, visti tað ikki, hví tað sló, so tað sló bara triðja hvørt slag. Hann græt. Har sat jólamaðurin á borðinum í stovuni og græt. Skeggið var dýggjvátt av tárum. Hann hugdi við hvørt á vinstru øksl og síðani yvir á hina, meðan hann mutlaði okkurt óskiljandi. Eg kendi meg, sum var eg komin fram á ein særdan fugl. Annað beinið gjørdi rundingar í gólvið. Hitt hevði nóg mikið við at halda restini av kroppinum uppi.

„Sært tú?“ Hann hugdi upp. Røddin var djúp, sum tað djypsta í einum svimjihyli.

„Øøøhhh, ha?“

„Sært tú ...“ segði hann aftur jodlandi.

„Eg ... eg ... hvat ... síggi ... ja, eg síggi.“

„Eg ... eg ... orki ikki meir!“ Hann legði høvdið í lógvarnar. Hendurnar líktust tveimum gásum í ovninum jóladag.

Eg trýsti niðurdotna undirmunnin upp og royndi at siga okkurt. Einastu orðini, ið vildu koma úr munninum, vóru: „Tú ert klænur!“

Hann setti húgvuna á aftur høvdið.

„Kunnu tit ikki lata meg fáa frið? Eg orki ikki meir. Ein sigur eitt, og ein annar sigur okkurt annað.“ Djúpa røddin ljóðaði sum kavaskalvur av teimum stóru.

„Sært tú, hvat eg noyðist at liva við?“

„Eg ... eg ... nei, eg síggi onki.“

Eg stóð, sum hevði ein timburmaður neglt meg fastan í gólvið. Inni í munninum flugu orðini sum moyggjabitar um tunguna. Eg royndi at lyfta illtungu beinini uppfrá og ganga yvir ímóti honum. Eg vildi so gjarna nerta við hann, bara fyri at vita, um hann var har, ella um ein eiturkoppur hevði spunnið okkurt inni í heilanum, sum líktist einum jólamanni.

Eg gekk eitt illtungt fet fyri og annað eftir yvir ímóti honum. Nú var eg so nær, at eg rakk eftir honum. Tað var ikki eg, sum stýrdi mær, tí at eg vildi ikki flyta meg. Onkur annar tók í hondina á mær og rætti hana fram móti honum. Knappliga hoyrdi eg eitt stutt gníst aftan fyri meg. Eg frysti til ís. Har stóð systir mín í durinum. Hon gjørdist so ovurfegin, tá ið hon sá jólamannin, at hon leyp upp á klæna lærið á honum. Har stóð eg; uppsteðgaður og gapaði sum ein skræddur brævbjálvi. Systir nevndi ikki við einum orði, at hann var didda-rak.

„O ho, ho, ho, tú heilagi fretur Rudolfs!“ froysti úr djúpinum á jólamanninum.

Vell, sum tit kunnu ætla, so var støðan grúiliga ring. Har stóð eg, stívur sum ein minnisvarði yvir stívar minnisvarðar. Systir sat á knøunum á jólamanninum. Onkustaðni inni í skegginum á jólamanninum kom eitt smíl.

„Hví grætur tú so illa?“ læt úr svøvntunga munninum á systur.

Hann tók brillurnar av og turkaði tær upp í skeggið. „Í gjárkvøldið var eg hjá einum sspykologi, ella hvussu tað eitur, við einum pakka til dóttur hansara. Hann rópti og geylaði og spurdi, hvat eg billaði mær inn at bróta inn á seg.“ Jólamaðurin, misti øll trý ho, ho, ho’ini á gólvið, og undan skegginum stakk seg fram og aftur ein undirvørr. Hann græt. Eyguni glitraðu kám, og akslarnar dandaðu upp og niður. Systir tók um klæna hálsin á jólamanninum. Hon dandaði við. Eg visti ikki, um eg skuldi gera sum systir, ella um eg skuldi fara eftir einum glasi við onkrum drekkandi til jólamannin. Eg sló meg tvær ferðir undir vangan og fór út í køkin, tók hina stóru, grønu saftafløskuna hjá ommuni og eitt glas, rann inn í stovuna og skonkti jólamanninum fult glas. Hann drakk alt í einum. Ein sjattur litaði skeggið reytt.

„Eg orki ikki hesar lýsingarnar longur!“ Røddin lá knúst onkustaðni í skegginum, og bara okkurt ljóðið slapp út.

„Hví er jólatræið koppað?“ Systir hevði alla hondina inni í skegginum og rótaði eftir munninum, einum orði ella eini kaku, líka veit eg.

„Eg eri so móður. Beinini vilja ikki gera, sum heilin sigur.“ Annað eygað á jólamanninum fór at darra. „Heilin rópar á beinini, at tey skulu fara til vinstru, men tey fara til høgru.“ Hann peikaði móti jólatrænum við fremsta fingri. Jólatræið reistist varisliga upp frá gólvinum, og alt prýðið, ið var dottið av, fann sjálvt greinarnar, tað hevði sitið á.

„Hokuspokusgandur,“ rópti systir og rumsteraði so nógv í skegginum, at hon hekk føst.

„Tá ið omma tín varð fødd, skuldi eg gera lýsingar fyri Coca Cola, Ginger Ale, og hvat veit eg. Eg fitnaði so nógv av øllum hasum sukursøta slikkinum, at eg illa orkaði at bera gávur út til øll børnini, og nú ...!“ Hann sat har sum eitt uppstøðgað leika.

„Eg haldi, at tú hevur brúk fyri einum jólaborðhaldi,“ segði eg, og nú sá eg, at tað einasta, ið bilti, var, at hann var útlúgvaður, akkurát sum sjónvarpið, tá ið pápin plagdi at hála og toga í antennurnar, tí at myndin hoppaði og dansaði eftir skíggjanum. Har var onki signal.

„Ho, ho, ho, jólaborðhald,“ rungaði úr jólamanninum.

„Ja, mamma og pápi tykkara fóru til jólaborðhald, tí at tey høvdu brúk fyri at slappa av. Nú vilja øll hava, at eg skal klænka meg. Eg skal út at renna, siga tey, tí at tað skal mann gera.“ Aftur græt hann, men hesa ferð var ilt at hoyra mun á búhúhú’unum og ho, ho, ho’unum. „Eg orki ikki at renna sum ein hundur eftir halanum á mær sjálvum og fartast runt við gávum til børnini. So, ho, ho, ho, búhúhú, nú fari eg heim til jólaborðhald.“ Hann tók eina fartelefon úr lummanum og trýsti gásakrovið á eitttalið. 

So fór eitt reytt ljós at glógva uttanfyri. Jólamaðurin reistist. Systir hekk føst í skegginum á honum. Hann setti hana varisliga niður á gólvið. Læt seg í alt ov stóra jakkan. Á veg út gekk hann tvær ferðir á durastavin og eina ferð á úthurðina, áðrenn hann fór út og setti seg í sleðuna.

Vit stóðu eftir. Tað var, sum hevði onkur stolið málið frá okkum. Vit leitaðu og leitaðu, men funnu ongi orð.

„Tað er gott, at tit eru so ung enn, at tit sleppa undan øllum hesum tvætlinum, sum vit vaksnu skulu gera.“ Hann legði seg afturá og hugdi upp í stjørnufyltu luftina. „Jólaborðhald. Tit eru góð,“ segði hann, meðan hann Ho, Ho, Ho’aði við stóra H. Øll tey smáu holini á himmalhválvinum skinu. „Heim,“ rópti hann, og áðrenn vit vistu av, var hann horvin sum eitt stjørnuskot.

Vit fóru inn í stovuna aftur og settu okkum niður og mestsum skiltu onki.

„Sita tit her?“ Omman stóð mitt á gólvinum í reyðum náttkjóla. „Hví stendur fløskan á borðinum?“

„Tí at jólamaðaurin hevur verið her!“ Vit hugdu hvørt upp á annað, og nú hoppaði og dansaði myndin eisini fyri eyguni á ommuni. Har var onki signal.

„Hatta mugu tit ikki drekka! Farið í song við tykkum, og tað beint nú eisini!“ Vit fóru nakkalong í song.

Skilja tit nú, at hetta má vera okkara loyndarmál? Eg havi sæð ein klænan jólamann grátið.

Oddfríður Marni Rasmussen er útbúgvin rithøvundur og lærari. "Eg havi sæð ein klænan jólamann grátið" stóð at lesa í Mín Jólabók í 2009. Milja Hanusardóttir teknaði myndirnar.